Tất cả các loại tiền tệ pháp định cuối cùng đều sẽ biến mất, nhưng trước khi biến mất, chúng luôn phục vụ một mục đích ngầm: chuyển giao của cải từ những người tạo ra giá trị cho những người thân tín chính trị.
Tác giả: Knut Svanholm
Biên soạn bởi: AididiaoJP, Foresight News
Tiền là cốt lõi của thị trường, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và hạch toán kinh tế. Giá trị, hay sức mua, của nó bị xói mòn bởi lạm phát, điều này có lợi cho người giàu và gây thiệt hại cho người tiết kiệm.
Đối với sự vận hành của một thị trường tự do, không gì quan trọng hơn tiền. Tiền cấu thành mọi giao dịch, thể hiện giá trị của tất cả hàng hóa và dịch vụ được trao đổi. Nhưng chính xác thì giá trị của tiền là gì?
Những mặt hàng có tính thanh khoản cao nhất trên thị trường thường trở thành phương tiện trao đổi được ưa chuộng trong xã hội, tức là tiền tệ. Giá cả được định giá bằng phương tiện phổ quát này tạo điều kiện thuận lợi cho việc hạch toán kinh tế, từ đó giúp các doanh nhân xác định cơ hội, tạo ra lợi nhuận và thúc đẩy sự tiến bộ của nền văn minh.
Chúng ta hiểu cách cung và cầu quyết định giá cả hàng hóa, nhưng việc xác định giá trị của tiền tệ lại phức tạp hơn nhiều. Vấn đề nan giải của chúng ta nằm ở chỗ, vì giá cả đã được thể hiện bằng đơn vị tiền tệ, chúng ta thiếu một đơn vị đo lường để đánh giá giá trị của tiền. Vì không thể giải thích điều này bằng đơn vị tiền tệ, chúng ta phải tìm một cách khác để thể hiện sức mua của tiền.
Mọi người mua và bán tiền (trao đổi hàng hóa và dịch vụ lấy tiền) dựa trên kỳ vọng của họ về sức mua của số tiền đó trong tương lai. Như chúng ta đã biết, các cá nhân luôn đưa ra lựa chọn ở mức cận biên, từ đó dẫn đến quy luật lợi ích cận biên giảm dần. Nói cách khác, mọi hành động đều xuất phát từ các phán đoán giá trị, và các chủ thể lựa chọn giữa mục tiêu cấp bách nhất và mong muốn lần. Quy luật lợi ích cận biên giảm dần cũng áp dụng ở đây: càng sở hữu nhiều một loại hàng hóa nhất định, sự thỏa mãn thu được từ mỗi đơn vị bổ sung càng giảm đi.
Tiền cũng không ngoại lệ. Giá trị của nó nằm ở sự thỏa mãn thêm mà nó mang lại, cho dù đó là mua thức ăn, sự an toàn hay những lựa chọn trong tương lai. Khi con người trao đổi sức lao động lấy tiền, lý do duy nhất là họ coi trọng sức mua của tiền hơn là việc sử dụng thời gian ngay lập tức. Do đó, chi phí của việc trao đổi tiền là hiệu quả tối đa mà một cá nhân có thể đạt được bằng cách từ bỏ tiền mặt. Nếu ai đó làm việc một giờ để kiếm được một miếng bít tết sườn, họ chắc chắn cho rằng coi trọng bữa ăn đó hơn giá trị của một giờ rảnh rỗi.
Luật lợi ích cận biên giảm dần cho rằng nhu cầu được thỏa mãn bởi mỗi đơn vị bổ sung của một loại hàng hóa đồng nhất sẽ giảm dần, và do đó, giá trị mà một cá nhân đánh giá cho mỗi đơn vị bổ sung đó cũng giảm đi. Tuy nhiên, định nghĩa về "hàng hóa đồng nhất" hoàn toàn phụ thuộc vào từng cá nhân. Vì giá trị là chủ quan, nên lợi ích của mỗi đơn vị tiền tệ bổ sung phụ thuộc vào mục tiêu của mỗi cá nhân. Đối với người chỉ muốn dùng tiền để mua một chiếc xúc xích, "một đơn vị tiền tệ" tương đương với giá của một chiếc xúc xích. Chỉ khi nào họ tiết kiệm đủ tiền mặt để mua một chiếc xúc xích thì mới có thể nói rằng họ đã tăng lượng hàng hóa đồng nhất mà họ nắm giữ, "tiền tệ dành riêng để mua xúc xích".
Đây chính là lý do tại sao Robinson Crusoe không quan tâm đối diện một đống vàng; vàng không thể mua được thức ăn, công cụ hay chỗ ở. Tiền bạc tự nó không có ý nghĩa gì. Giống như tất cả các ngôn ngữ, nó cần ít nhất hai người để hoạt động; tiền về bản chất là một công cụ để giao tiếp.
Ảo tưởng về lạm phát và tiền nhàn rỗi
Mọi người lựa chọn tiết kiệm, tiêu dùng hoặc đầu tư dựa trên sở thích về thời gian và kỳ vọng về giá trị tương lai của tiền. Nếu họ kỳ vọng sức mua tăng, họ sẽ tiết kiệm; nếu họ kỳ vọng nó giảm , họ sẽ tiêu dùng. Các nhà đầu tư cũng đưa ra những đánh giá tương tự, thường chuyển vốn sang tài sản mà họ cho rằng có thể vượt qua lạm phát. Nhưng dù là tiết kiệm hay đầu tư, tiền luôn phục vụ người nắm giữ nó. Ngay cả các quỹ "chờ đợi và quan sát" cũng có một nhiệm vụ rõ ràng: giảm bớt sự không chắc chắn. Những người giữ tiền mặt mà không chi tiêu đang thỏa mãn mong muốn về sự linh hoạt và an toàn của họ.
Do đó, khái niệm "tiền lưu thông" là sai lệch. Tiền không chảy như một dòng sông; nó luôn được ai đó nắm giữ, sở hữu và sử dụng. Trao đổi là một hành động, và các hành động diễn ra tại những thời điểm cụ thể. Vì vậy, không có thứ gọi là "tiền nhàn rỗi".
Nếu không có mối liên hệ với giá cả lịch sử, một loại tiền tệ sẽ mất đi điểm tựa, và việc hạch toán kinh tế cá nhân trở nên bất khả thi. Nếu một ổ bánh mì có giá 1 đô la vào năm ngoái và tăng lên 1,10 đô la vào năm nay, chúng ta có thể suy đoán hướng thay đổi của sức mua. Việc tích lũy những quan sát như vậy theo thời gian tạo thành cơ sở cho dự báo kinh tế. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) do chính phủ cung cấp là phiên bản chính thức của loại phân tích này.
Chỉ số này cố gắng phản ánh "tỷ lệ lạm phát" thông qua một danh mục hàng hóa cố định, nhưng lại cố tình bỏ qua tài sản có giá trị cao như bất động sản, cổ phiếu và tác phẩm nghệ thuật. Tại sao? Bởi vì việc đưa chúng vào sẽ phơi bày một sự thật mà những người nắm quyền đang cố che giấu: mức độ ảnh hưởng của lạm phát lớn hơn nhiều so với những gì họ thừa nhận. Việc đo lường lạm phát thông qua CPI về cơ bản che giấu một sự thật hiển nhiên: giá tăng cuối cùng sẽ tăng tỷ lệ thuận với sự mở rộng của nguồn cung tiền. Việc tạo ra tiền mới luôn dẫn đến giảm sức mua so với mức tiềm năng ban đầu của nó.
Giá cả tăng không phải do các nhà sản xuất tham lam hay sự gián đoạn Chuỗi cung ứng gây ra; nguyên nhân gốc rễ cuối cùng là sự mở rộng tiền tệ, trong đó việc tăng cung tiền dẫn đến giảm sức mua. Những người gần gũi nhất với nguồn tiền (ngân hàng, người nắm giữ tài sản và các tập đoàn liên kết với chính phủ) được hưởng lợi, trong khi người nghèo và tầng lớp lao động phải gánh chịu hậu quả của giá cả tăng.
Tác động này diễn ra chậm trễ và khó theo dõi trực tiếp, đó là lý do tại sao lạm phát thường được gọi là hình thức trộm cắp nguy hiểm nhất. Nó phá hủy tiền tiết kiệm, làm trầm trọng thêm bất bình đẳng và khuếch đại sự hỗn loạn tài chính. Trớ trêu thay, ngay cả người giàu cũng sẽ sống tốt hơn dưới một hệ thống tiền tệ lành mạnh. Về lâu dài, lạm phát gây hại cho tất cả mọi người, kể cả những người dường như được hưởng lợi trong ngắn hạn.
Nguồn gốc của tiền
Nếu giá trị của tiền bắt nguồn từ sức mua của nó, và giá trị đó luôn được đánh giá dựa trên giá cả lịch sử, vậy tiền ban đầu có giá trị như thế nào? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta phải quay lại nền kinh tế trao đổi hàng hóa.
Một loại hàng hóa, trước khi trở thành tiền, phải sở hữu giá trị phi tiền tệ. Sức mua của nó ban đầu được xác định bởi nhu cầu sử dụng cho các mục đích khác. Khi bắt đầu đảm nhận chức năng thứ hai (phương tiện trao đổi), nhu cầu và giá cả tăng song song. Khi đó, hàng hóa mang lại người nắm giữ giá trị kép: giá trị thực tiễn và chức năng của một phương tiện trao đổi. Theo thời gian, nhu cầu đối với chức năng thứ hai thường vượt quá nhu cầu đối với chức năng thứ nhất.
Đây là cốt lõi của định lý hồi quy Mises, giải thích cách tiền tệ hình thành từ thị trường và luôn gắn liền với các giá trị lịch sử. Tiền không phải do nhà nước tạo ra, mà là sản phẩm tự phát của hoạt động thương mại tự nguyện.
Vàng trở thành tiền tệ vì nó đáp ứng các tiêu chí của một loại tiền hoàn hảo: bền, dễ chia nhỏ, dễ nhận biết, dễ mang theo và khan hiếm. Việc sử dụng nó trong đồ trang sức và công nghiệp tiếp tục mang lại giá trị cho nó. Trong nhiều thế kỷ, tiền giấy chỉ đơn thuần là giấy chứng nhận trao đổi vàng. Tiền giấy nhẹ đã giải quyết hoàn hảo vấn đề vận chuyển vàng. Thật không may, những người phát hành sớm phát hiện ra rằng họ có thể phát hành quá nhiều tiền giấy, một thực tiễn vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay.
Khi mối liên hệ giữa tiền giấy và vàng bị cắt đứt hoàn toàn, các chính phủ và ngân hàng trung ương có thể tạo ra tiền từ hư không, hình thành nên hệ thống tiền tệ pháp định không neo giữ hiện nay. Dưới hệ thống tiền tệ pháp định, các ngân hàng có quan hệ chính trị có thể được cứu trợ ngay cả khi chúng phá sản, dẫn đến rủi ro đạo đức, tín hiệu rủi ro bị bóp méo và bất ổn hệ thống—tất cả đều đạt được thông qua việc âm thầm cướp đoạt tiền tiết kiệm bằng lạm phát.
Mối quan hệ về mặt thời gian giữa tiền tệ và giá cả lịch sử là rất quan trọng đối với các quá trình thị trường. Nếu không có nó, việc hạch toán kinh tế cá nhân sẽ là điều không thể. Định lý hồi quy về tiền tệ đã đề cập ở trên là một hiểu biết về hành vi thường bị bỏ qua trong các cuộc thảo luận về tiền tệ. Nó chứng minh rằng tiền tệ không phải là sản phẩm của ảo tưởng quan liêu, mà thực sự gắn liền với khát vọng cơ bản trong thị trường tự do là "trao đổi phương tiện cho một mục đích cụ thể".
Tiền là sản phẩm của sự trao đổi tự nguyện, không phải là phát minh chính trị, ảo tưởng tập thể hay khế ước xã hội. Bất kỳ hàng hóa nào có nguồn cung hạn chế đều có thể trở thành tiền miễn là nó đáp ứng các yêu cầu cơ bản của một phương tiện trao đổi. Hàng hóa có tính bền, tính dễ vận chuyển, tính chia nhỏ, tính đồng nhất và tính được chấp nhận rộng rãi đều được chấp nhận.
Giả sử bức tranh Mona Lisa có thể được chia nhỏ vô hạn, các mảnh vỡ của nó có thể trở thành tiền tệ, miễn là có phương pháp dễ dàng để xác minh tính xác thực của chúng. Những giai thoại về các họa sĩ nổi tiếng thế kỷ 20 minh họa hoàn hảo cách mà sự gia tăng nguồn cung hàng hóa tiền tệ ảnh hưởng đến giá trị cảm nhận của chúng. Những họa sĩ này nhận ra rằng họ có thể tận dụng danh tiếng của mình để trở nên giàu có thông qua chữ ký. Họ khám phá ra giá trị nội tại của một chữ ký, thậm chí còn dùng nó để trả tiền cho một bữa ăn. Người ta kể rằng Salvador Dalí từng ký tên lên một chiếc xe bị hư hỏng, ngay lập tức biến nó thành một tác phẩm nghệ thuật có giá trị. Tuy nhiên, khi các hóa đơn, áp phích và mảnh vỡ xe hơi có chữ ký tích lũy lại, giá trị của các chữ ký mới được thêm vào sẽ giảm đi—một ví dụ hoàn hảo về quy luật lợi ích cận biên giảm dần. Số lượng tăng lên dẫn đến chất lượng giảm xuống.
Vụ lừa đảo Ponzi lớn nhất thế giới
Tiền pháp định cũng tuân theo logic tương tự. Việc tăng cung tiền làm giảm giá trị của các đơn vị tiền tệ hiện có. Những người sớm sử dụng loại tiền mới được hưởng lợi, trong khi những người khác phải chịu thiệt. Lạm phát không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là vấn đề đạo đức. Nó làm sai lệch hạch toán kinh tế, khuyến khích nợ hơn là tiết kiệm, và cướp đoạt của những người yếu thế nhất. Về mặt này, tiền pháp định có thể được coi là mô hình lừa đảo Ponzi lớn nhất thế giới, làm giàu cho tầng lớp thượng lưu bằng cách bóc lột tầng lớp hạ lưu.
Chúng ta chấp nhận những loại tiền tệ khiếm khuyết đơn giản vì chúng là hệ quả tất yếu, chứ không phải vì chúng là tốt nhất. Nhưng khi đủ người nhận ra rằng những loại tiền tệ lành mạnh (không thể ngụy tạo) sẽ có lợi hơn cho thị trường và nhân loại, chúng ta có thể ngừng chấp nhận những chứng chỉ vàng giả mạo thậm chí không thể đảm bảo cuộc sống, và thay vào đó xây dựng một thế giới giá trị thực sự, trung thực và dựa trên năng lực.
Tiền tệ ổn định bắt nguồn từ sự lựa chọn tự nguyện, chứ không phải sắc lệnh chính trị. Bất cứ thứ gì đáp ứng các yêu cầu cơ bản của tiền đều có thể được dùng làm tiền tệ, nhưng chỉ có tiền tệ ổn định mới có thể đảm bảo sự thịnh vượng lâu dài của một nền văn minh. Tiền không chỉ là một công cụ kinh tế mà còn là một thể chế đạo đức. Khi tiền tệ bị tha hóa, mọi thứ liên quan đến nó—tiết kiệm, tín hiệu giá cả, cơ chế khích lệ và lòng tin—đều bị bóp méo. Ngược lại, khi tiền tệ trung thực và minh bạch, thị trường có thể điều phối sản xuất, chỉ ra sự khan hiếm, khen thưởng sự tiết kiệm và bảo vệ những người dễ bị tổn thương.
Xét cho cùng, tiền không chỉ là phương tiện trao đổi, mà còn là người giữ gìn thời gian, là bằng chứng về lòng tin, và là ngôn ngữ phổ quát nhất của sự hợp tác giữa con người. Tiền bạc bị tha hóa không chỉ phá hủy nền kinh tế mà còn cả nền văn minh.
"Con người là những sinh vật thiển cận, chỉ có thể nhìn thấy những gì ngay trước mắt. Cũng như đam mê không phải là một người bạn tốt, một số cảm xúc thường dẫn đến những mưu đồ xấu xa."
Ngụy tạo: Tiền hiện đại và ảo tưởng về tiền pháp định.
Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về cách thức hoạt động của tiền tệ hiện đại. Có thể bạn đã từng nghe về lãi suất âm và tự hỏi làm thế nào chúng có thể tồn tại song song với nguyên tắc cơ bản rằng "sự ưu tiên thời gian luôn luôn tích cực". Bạn cũng có thể nhận thấy giá cả tiêu dùng đang tăng cao, và giới truyền thông đổ lỗi cho những yếu tố khác ngoài việc mở rộng tiền tệ.
Sự thật về tiền tệ hiện đại rất khó chấp nhận bởi vì một khi quy mô của vấn đề được nhận ra, triển vọng trở nên ảm đạm. Con người khó lòng cưỡng lại được sự thôi thúc bóc lột người khác thông qua in tiền. Giải pháp duy nhất dường như là loại trừ con người khỏi quá trình này, hoặc ít nhất là tách tiền tệ khỏi quyền lực nhà nước. Nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Friedrich Hayek cho rằng điều này chỉ có thể đạt được thông qua "một phương pháp gián tiếp và khéo léo nào đó".
Anh là quốc gia đầu tiên làm suy yếu mối liên hệ giữa tiền tệ của mình và vàng. Trước Thế chiến thứ nhất, hầu hết các loại tiền tệ đều có thể chuyển đổi sang vàng, một tiêu chuẩn được thiết lập qua hàng nghìn năm vì vàng là mặt hàng có tính thanh khoản cao nhất trên Trái đất. Tuy nhiên, vào năm 1971, khi Tổng thống Mỹ Richard Nixon tuyên bố "tạm thời dừng giữa chừng khả năng chuyển đổi của đồng đô la sang vàng" và đơn phương cắt đứt mối liên hệ cuối cùng giữa hai loại tiền tệ này, khả năng chuyển đổi đã bị loại bỏ hoàn toàn. Ông làm điều này để huy động vốn cho cuộc chiến tranh Việt Nam và duy trì quyền lực chính trị.
Chúng ta không cần đi sâu vào từng chi tiết của tiền tệ pháp định, nhưng điểm mấu chốt là các loại tiền tệ do các quốc gia phát hành ngày nay không được bảo đảm bằng bất kỳ tài sản thực nào; chúng được tạo ra hoàn toàn như nợ. Tiền tệ pháp định đội lốt tiền, nhưng không giống như tiền thật (phát sinh từ sự trao đổi tự nguyện), nó là một công cụ của nợ và sự kiểm soát.
Mỗi đô la, euro hay nhân dân tệ mới đều được tạo ra từ các khoản vay do các ngân hàng lớn phát hành. Số tiền này phải được trả lại kèm theo lãi suất. Vì lãi suất không bao giờ được tạo ra song song với vốn gốc, nên lượng tiền lưu thông không bao giờ đủ để trả hết nợ. Trên thực tế, hệ thống cần thêm nợ để tồn tại. Các ngân hàng trung ương hiện đại cũng thao túng nguồn cung tiền thông qua các biện pháp như cứu trợ (để ngăn chặn các ngân hàng kém hiệu quả vỡ nợ) và nới lỏng định lượng (thêm dầu vào lửa).
Chính sách nới lỏng định lượng là hành động của ngân hàng trung ương mua trái phiếu chính phủ bằng cách tạo ra tiền mới; về cơ bản, đó là việc đổi giấy nợ lấy tiền giấy mới in. Trái phiếu thể hiện cam kết của chính phủ trong việc trả nợ kèm lãi suất, và đằng sau đó là quyền lực của nhà nước trong việc đánh thuế công dân hiện tại và tương lai. Kết quả là sự bóc lột tài sản một cách liên tục và ngầm từ những người sản xuất thông qua lạm phát và sự nô dịch nợ.
Việc in tiền vẫn tiếp tục dưới danh nghĩa kinh tế học Keynes, nền tảng của hầu hết các chính sách chính phủ hiện đại. Những người theo trường phái Keynes cho rằng chi tiêu thúc đẩy nền kinh tế, và nếu khu vực tư nhân ngừng chi tiêu, chính phủ phải can thiệp. Họ khẳng định rằng mỗi đô la chi tiêu tạo ra một đô la giá trị cho nền kinh tế, bỏ qua thực tế về sự suy giảm giá trị do lạm phát gây ra. Điều này chẳng khác gì sự lặp lại của "ngụy biện cửa sổ vỡ" của Bastiat. Việc thêm số 0 vào số lượng không tạo ra giá trị nào cả.
Nếu in tiền thực sự làm tăng của cải, thì đến giờ đây tất cả chúng ta đều phải sở hữu một chiếc siêu du thuyền rồi. Của cải bắt nguồn từ sản xuất, lập kế hoạch và trao đổi tự nguyện, chứ không phải từ trò chơi con số trên bảng cân đối kế toán tài sản ngân hàng trung ương. Tiến bộ thực sự đến từ việc con người trao đổi với nhau và với chính bản thân mình trong tương lai bằng cách tích lũy vốn, trì hoãn sự thỏa mãn tức thời và đầu tư cho tương lai.
Số phận cuối cùng của tiền tệ pháp định
Việc phát hành thêm tiền sẽ không thúc đẩy các quá trình thị trường; ngược lại, nó sẽ làm méo mó và cản trở chúng. Ý nghĩa theo nghĩa đen của cụm từ "chậm chạp và ngu ngốc" xuất hiện sau đó. Sức mua giảm khiến việc hạch toán kinh tế trở nên khó khăn hơn và việc lập kế hoạch dài hạn bị trì hoãn hơn.
Tất cả các loại tiền tệ pháp định cuối cùng đều sẽ biến mất. Một số sẽ bị phá hủy bởi siêu lạm phát, trong khi những loại khác sẽ bị bỏ rơi hoặc được sáp nhập vào một hệ thống lớn hơn (chẳng hạn như việc thay thế các loại tiền tệ quốc gia nhỏ bằng đồng euro). Nhưng trước khi biến mất, tiền tệ pháp định luôn phục vụ một mục đích ngầm: chuyển giao của cải từ những người tạo ra giá trị cho những người thân tín chính trị.
Đây chính là bản chất của "hiệu ứng Cantillon", được đề xuất bởi nhà kinh tế học thế kỷ 18 Richard Cantillon. Khi tiền mới được đưa vào nền kinh tế, những người nhận được đầu tiên sẽ hưởng lợi nhiều nhất, vì họ có thể mua sắm trước khi giá cả tăng. Trong khi đó, những người ở xa nguồn tiền nhất (người lao động và người tiết kiệm bình thường) phải gánh chịu chi phí. Trong một hệ thống tiền tệ pháp định, chi phí của nghèo đói là cực kỳ cao.
Tuy nhiên, các chính trị gia, thống đốc ngân hàng trung ương và các nhà kinh tế học chính thống vẫn khăng khăng rằng lạm phát "vừa phải" là cần thiết. Họ nên tỉnh táo hơn. Lạm phát không tạo ra sự thịnh vượng; ở mức tốt nhất, nó phân phối lại sức mua, và ở mức tệ nhất, nó làm xói mòn nền tảng của nền văn minh bằng cách làm suy yếu niềm tin vào tiền tệ, tiết kiệm và sự hợp tác. Sự dồi dào của hàng hóa giá rẻ trong thế giới ngày nay đạt được bằng cách vượt qua các rào cản về thuế, biên giới, lạm phát và quan liêu, chứ không phải do sự tồn tại của những rào cản này.
Khoa học hành vi
Khi không bị can thiệp, các quá trình thị trường tự nhiên có xu hướng cung cấp hàng hóa chất lượng cao hơn cho nhiều người hơn với giá thấp hơn—đây mới là sự tiến bộ thực sự. Điều thú vị là, khoa học hành vi không chỉ là một công cụ để phê phán mà còn là một khuôn khổ nhận thức. Nhiều người trở nên hoài nghi sau khi nhìn thấy những khiếm khuyết sâu sắc trong một hệ thống, nhưng khoa học hành vi cung cấp một góc nhìn rõ ràng: nó giúp bạn hiểu rằng những người sản xuất, chứ không phải chính phủ, mới là động lực thực sự của sự thịnh vượng của con người. Hiểu được điều này mang lại ý nghĩa sâu sắc hơn cho ngay cả những công việc lao động bình thường nhất. Nhân viên thu ngân siêu thị, người dọn dẹp và tài xế taxi đều tham gia vào hệ thống đáp ứng nhu cầu của con người thông qua sự hợp tác tự nguyện và tạo ra giá trị. Họ chính là nền văn minh.
Thị trường tạo ra hàng hóa, nhưng chính phủ thường tạo ra "hàng hóa tiêu cực". Cạnh tranh giữa các doanh nghiệp để phục vụ khách hàng là động lực của sự đổi mới, trong khi cạnh tranh giữa các đảng phái chính trị để giành quyền kiểm soát nhà nước lại trọng thưởng sự xảo quyệt hơn là tài năng. Trên thị trường, chỉ kẻ mạnh nhất mới tồn tại; trong chính trị, tiền xấu đẩy lùi tiền tốt.
Khoa học hành vi giúp bạn hiểu được động cơ của con người. Nó dạy bạn nhìn vào hành động hơn là lời nói, và quan trọng hơn, suy nghĩ về những thực tại song song có thể tồn tại: những thế giới vô hình đã bị can thiệp và xóa bỏ.
Nỗi sợ hãi, sự không chắc chắn và nghi ngờ
Tâm lý con người vốn dĩ thiên về nỗi sợ hãi. Chúng ta tiến hóa để đối mặt với những mối đe dọa đến sự sống còn, chứ không phải để chiêm ngưỡng hoa. Vì vậy, chủ nghĩa báo động lan truyền nhanh hơn chủ nghĩa lạc quan. Giải pháp cho bất kỳ "khủng hoảng" nào (cho dù đó là khủng bố, đại dịch hay biến đổi khí hậu) luôn luôn giống nhau: tăng cường kiểm soát chính trị.
Những người nghiên cứu hành vi con người hiểu rõ lý do. Đối với mỗi cá nhân hành động, mục đích luôn có thể biện minh cho phương tiện. Vấn đề là điều tương tự cũng áp dụng cho những kẻ tìm kiếm quyền lực. Họ đánh đổi sự an toàn lấy tự do, nhưng lịch sử cho thấy những thỏa thuận dựa trên nỗi sợ hãi hiếm khi kết thúc tốt đẹp. Hiểu được những động lực này giúp thế giới trở nên rõ ràng hơn, và những ồn ào dần dần lắng xuống.
Bạn tắt tivi, giành lại quyền kiểm soát thời gian của mình và nhận ra rằng tích lũy vốn và giải phóng thời gian không phải là hành động ích kỷ, mà là nền tảng để giúp đỡ người khác. Đầu tư vào kỹ năng, tiết kiệm và các mối quan hệ của bạn sẽ mở rộng hạnh phúc cho tất cả mọi người. Bạn tham gia vào sự phân công lao động, tạo ra giá trị, và hoàn toàn tự nguyện. Trong một hệ thống đổ vỡ, hành động cấp tiến nhất là xây dựng những lựa chọn thay thế tốt hơn bên ngoài hệ thống đó.
Lần bạn sử dụng tiền tệ pháp định, bạn đang trả tiền cho thời gian của người phát hành. Nếu bạn có thể hoàn toàn tránh sử dụng nó, bạn sẽ góp phần xây dựng một thế giới ít trộm cắp và gian lận hơn. Điều này có thể khó khăn, nhưng luôn là một nỗ lực đáng giá.
