CEO của sàn giao dịch Thodex – nhân vật trung tâm trong vụ lừa đảo 2 tỷ USD – đã qua đời trong trại giam, khép lại một chương đen tối nhưng cũng là cột mốc buộc Thổ Nhĩ Kỳ phải tái định hình toàn bộ khung pháp lý về tài sản số.
Cái chết của Faruk Fatih Özer trong một nhà tù an ninh đặc biệt của Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ khép lại cuộc đời của người đứng sau một trong những vụ lừa đảo tài sản mã hóa lớn nhất lịch sử, mà còn gợi lại biến cố đã làm thay đổi sâu sắc hệ thống pháp lý đối với tài sản số của quốc gia này.
Özer, cựu giám đốc điều hành 27 tuổi của sàn Thodex, được phát hiện tử vong ngày 1/11 khi đang thụ án hơn 11.000 năm tù vì dàn dựng vụ exit scam trị giá 2 tỷ USD, gây thiệt hại cho gần 400.000 nhà đầu tư.
Vụ việc bắt đầu vào ngày 21/4/2021, khi Thodex bất ngờ ngừng toàn bộ hoạt động giao dịch và rút tiền, gây chấn động thị trường. Trong khi thông báo chính thức của sàn trấn an người dùng rằng việc ngừng hoạt động chỉ là tạm thời để nâng cấp hệ thống cùng các đối tác tài chính danh tiếng, thì thực tế lại cho thấy Özer đã biến mất, được cho là đã bay sang Thái Lan mang theo khối tài sản khổng lồ của nhà đầu tư.
Văn phòng Công tố trưởng Istanbul ngay lập tức mở cuộc điều tra, cảnh sát tiến hành đột kích văn phòng Thodex và bắt giữ hàng chục nhân viên. Interpol sau đó phát lệnh truy nã đỏ toàn cầu đối với Özer. Sau hơn một năm lẩn trốn, ông bị bắt tại Albania vào tháng 8/2022 và bị dẫn độ về Thổ Nhĩ Kỳ tháng 4/2023 – đúng hai năm sau khi vụ lừa đảo bị phanh phui.
Phiên tòa xét xử Özer diễn ra nhanh chóng nhưng để lại dấu ấn đặc biệt trong lịch sử tư pháp Thổ Nhĩ Kỳ. Ngày 8/9/2023, Tòa án Hình sự cấp cao số 9 khu vực Anatolia tuyên phạt Özer cùng hai người em ruột 11.196 năm, 10 tháng và 15 ngày tù về các tội danh lừa đảo có tổ chức, rửa tiền và thành lập tổ chức tội phạm.
Trong lời biện hộ, Özer vẫn thể hiện thái độ thách thức, cho rằng mình bị vu khống và nói: “Nếu tôi muốn lập một tổ chức tội phạm, tôi sẽ không hành động nghiệp dư như vậy.” Cái chết của ông tại Cơ sở giam giữ an ninh đặc biệt loại F số 1 ở Tekirdağ – nơi vốn bị các tổ chức nhân quyền chỉ trích vì điều kiện giam giữ khắc nghiệt – đã đặt dấu chấm hết bi thảm cho vụ việc gây chấn động này.
Từ bê bối 2 tỷ USD đến cuộc cải tổ pháp lý toàn diện
Cú sốc từ sự sụp đổ của Thodex đã khiến giới hoạch định chính sách Thổ Nhĩ Kỳ buộc phải hành động nhanh và dứt khoát. Vụ việc đã phơi bày những khoảng trống nghiêm trọng trong một thị trường tài sản số đang phát triển mạnh mẽ nhưng hoàn toàn thiếu khung quản lý.
Phản ứng đầu tiên mang tính khẩn cấp: chỉ vài ngày sau khi Özer bỏ trốn, Ngân hàng Trung ương Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ (CBRT) đã ban hành lệnh cấm sử dụng tài sản mã hóa cho mục đích thanh toán, đồng thời ngăn các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán hoạt động như cổng nạp tiền (fiat on-ramp) cho các sàn giao dịch. Mục tiêu là ngăn chặn rủi ro hệ thống và hạn chế dòng vốn bất hợp pháp rời khỏi thị trường.
Ngay sau đó, Cục Điều tra Tội phạm Tài chính (MASAK) nhanh chóng sửa đổi quy định về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố (AML/CFT), chính thức đưa các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP) vào diện quản lý giám sát. Tuy nhiên, những biện pháp này mới chỉ mang tính ứng phó ngắn hạn – một cuộc cải tổ pháp lý toàn diện là điều tất yếu.
Đỉnh điểm của quá trình cải cách là việc Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ thông qua Luật sửa đổi Luật Thị trường Vốn, có hiệu lực từ năm 2024. Đây là khung pháp lý hoàn chỉnh đầu tiên dành cho ngành công nghiệp tài sản số của quốc gia này. Luật quy định chặt chẽ về cấp phép hoạt động cho sàn giao dịch và các tổ chức VASP, yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về vốn tối thiểu, an ninh mạng, quản trị rủi ro và lưu ký tài sản.
Quan trọng hơn, luật đặt trọng tâm vào bảo vệ nhà đầu tư, đảm bảo tính minh bạch thông tin và nghĩa vụ công bố rủi ro. Mục tiêu kép của chính phủ là vừa tái lập trật tự thị trường, vừa đưa Thổ Nhĩ Kỳ ra khỏi “danh sách xám” của Lực lượng Đặc nhiệm Hành động Tài chính (FATF) – nhóm các quốc gia có nguy cơ cao về rửa tiền và tài trợ khủng bố.
Nghịch lý thay, vụ bê bối Thodex lại trở thành chất xúc tác cho sự trưởng thành của thị trường tài sản số tại Thổ Nhĩ Kỳ. Việc loại bỏ một tác nhân tiêu cực đã thúc đẩy quá trình xây dựng hành lang pháp lý minh bạch và an toàn hơn cho nhà đầu tư.
Trong bối cảnh lạm phát cao và đồng Lira mất giá, tài sản mã hóa dần trở thành kênh trú ẩn tài sản được ưa chuộng. Theo báo cáo của Chainalysis, Thổ Nhĩ Kỳ hiện nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ tăng trưởng tài sản số nhanh nhất thế giới.
